11-SOS-H - ANLATIM BOZUKLUKLARI

ANLAM BAKIMINDAN ANLATIM BOZUKLUKLARI

1)Gereksiz Sözcük Kullanma:

Bir cümlede anlamları aynı olan veya anlamca biri diğerini içeren sözcüklerin birlikte kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.

ØKulağıma eğilerek alçak sesle bir şeyler fısıldadı.
ØBu yol yaya yürümekle bitecek gibi değil.
ØOnlar da beş yıldır karşılıklı mektuplaşıyorlar.
ØGeçmişteki hatıralardan bir şikayetim yok
ØÜlkemizin sorunları bitmiyor ,tükenmiyor
ØO günleri daha henüz dün gibi hatırlıyorum
ØBu gece ısı sıfırın altında eksi beş derece olacak.
ØGülmesinin nedeni bugün iyi bir haber almasındandır.
ØOnunla ilk tanışmamızı unutamam.
ØDün gece uyurken gördüğü rüyayı anlattı.
ØSanki dalgasız bir deniz gibiydi yüzü.
ØSana söyleyeceğim bu gizli sırlarımı kimseye söyleme.
ØYaptıklarını kendi ağzıyla itiraf etti.
ØHavada beyaz kar taneleri uçuşuyor.
ØBu iş yerinde aşağı yukarı üç dört yıldan beri çalışıyorum.
ØSınav yaklaştıkça öğrencilerin heyecanı gittikçe artıyor.
ØGaliba başka çaresi de yok gibi görünüyor.
ØSınıfın boyu en kısa öğrencisini arkaya oturtmuşsun.
ØYaşlı adam söz almak için oturduğu yerden ayağa kalktı.
ØDosyadaki mevcut belgelerden anlaşılıyor ki bu iş uzun sürecek.
ØArtık bundan sonra oraya gitmene gerek kalmadı.
Øİki kardeşten en küçüğü okula gitmiyordu.
ØBu saatte oraya yalnız gidemem;seninle birlikte gitmek istiyorum.
Øİşte seninle bu yüzden dolayı konuşmak istemiyorum.
ØNiçin böyle yüksek sesle bağırıyorsun ki?
ØBiz onlara iki günde bir, gün aşırı giderdik.
ØYorulmamıza rağmen basamaklardan yukarı hızlı hızlı çıkıyorduk.
ØTürkçede Arapça ve Farsça dillerinden gelmiş sözcükler vardır.
ØBöyle havalarda eve bir tane bile ekmek götürmeyi unutur.
ØKadın küçük çocuğa yaklaşarak senden büyük ağabeyin var mı diye sordu.
ØYarınki toplantıda ülkenin ekonomik ve iktisadi problemleri tartışılacak.

2)Sözcükleri birbiriyle karıştırma:

Anlamları veya yazılışları çok benzer olan sözcüklerin karıştırılması cümlenin anlam bütünlüğünü bozar.

ØGeri kalmışlık Türkiye’ye özel bir durum değil.
ØBu binalar gerçekten çok yaklaşık yapılmış.
ØSize birazdan düğün resimlerini göstereceğim.
ØBir öğrenci sınıfta kalmışsa onun sınıfı geçmesini güçlendiren nedenleri araştırmak gerekir.
ØBizden son öğretim durumunu gösteren bir belge istedi.
ØVatandaşlarımız arasında din ,dil,ırk ayrıntısı yapılamaz.
ØBazı öğrenciler derste çok çekimserdir.
ØUzun saçlı bir genç geldi,kendini bize tanıştırdı.
ØVezüv etken bir yanardağdır.
ØDeterjandan elleri tahrip oldu.
ØBu bölgenin kendine özgün gelenekleri vardır.
ØCamdan yankılanan ışık gözlerimi kamaştırdı.
ØYazarın on dördüncü kitabı da yayınlandı.
ØBelediyeler sık sık güz etkenlikleri yapıyor.
ØÇocukların birbirleriyle uygunluk içinde olmaları çok güzel.
ØBu iki olay arasında hiçbir ayrıcalık yok.
ØFiyatlar çok pahalı olduğu için satışlar çok durgun.
ØKar yolu kapadığı için geçit servis yolundan sağlanıyordu.

3)Sözcükleri Yanlış Anlamda Kullanma:

Sözcük, anlamına uygun yerde kullanılmadığı zaman ya da yanlış anlama gelecek şekilde kullanıldığında anlatım bozukluğu doğar.

ØBu onların bolluğa düştükleri zaman bile savurganlık etmelerine yol açar.
ØŞimdi size yarın yayınlanacak programlardan bazılarını hatırlatıyoruz.
ØBence sizin bu sınavı kaybetme şansınız hiç yok.
ØAlınan bunca borç Türkiye’nin Avrupa’ya bağımlı olmasını sağladı.
ØBugün dünyanın yüz kırk ülkesinde cüzamlılar günü kutlanıyor.
ØBu yıl babamın yüzünden sınıfı geçtim.
ØAnnesi iyi çorap dokurdu.
ØEktiğin fidanlar meyveye döndü.
ØHer türlü girişimden çekinmeyen biriydi.
ØAldıkları para mutluluklarına yol açtı.
ØCumhuriyet 1923 tarihinde ilan edildi.
ØBen 21 Mart 1978 yılında doğmuşum.
ØUzun bir ders yılı daha tamamlanmak üzere tatil iyice yanaştı.
ØTırnakların bir hayli büyümüş.
ØDünden itibaren yağmur yağıyor
ØAdamın başına silahı dayayarak cebindeki parayı çalmışlar.
ØBize yapılacak her türlü baskı bizi yolumuzdan alıkoyamayacaktır.
ØBu gençleri azımsamak ,onların başarılı olacaklarına inanmamak doğru değil.

4)Sözcüğün Yapısındaki Yanlışlık:

Bir sözcük dilbilgisi kurallarına aykırı türetilirse anlatım bozukluğu doğar.

ØMehmet Efendi on beş yıldır bakkalcılık yapıyor.
ØYiyecekleri kokturmuşsun.
ØBölgevi sorunlar artıyor.
ØHer şeyi pahalılandırmışsınız.
ØBilinçleşmenin gerçekleşmesini eğitim sağlayacaktır.
ØDilimizi çirkinletmeyelim.
ØSizce bu kişi kaçtı mı kaçtırıldı mı?

5)Yerinde Kullanılmayan Sözcük veya Öğeler:

Bir sözcüğün cümlenin akışına veya anlamına uygun yerde kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol açar.

ØHakan çok iyi futbolcu ama fazla topla oynuyor.
ØBu çocuk seneye yüksek inşaat mühendisi olacak.
ØEski Adana millet vekillerinden biri daha ölmüş.
ØGünde kırk kere limonlu salatalık turşusu satan dükkana uğrardı.
ØCesetler çok denizde kaldığından çürümüş.
ØBurada her Allah’ın günü kaza oluyor.
ØBaşbakan Çin’e bu yılın sekizinci büyük gezisini yapıyor.
ØDeğil bir lokma ekmek bir tabak yemek yine bulamaz.
ØBakanımız bir hafta içinde petrol üreten ülkeleri gezecek.
ØAğrısız kulak delinir.
ØAtatürk’ün 119.doğum yılı törenle kutlanmıştı.
ØBu yemek fazla dışarıda kaldığı için bozulmuş.
ØTHY’ye ait 158 yolcunun bulunduğu uçak denize düşmüş.

6)Anlamca Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanılması:

Bir cümlede anlamca birbirine ters olan sözlerin birlikte kullanılması cümlenin anlam bütünlüğünü bozar.Genellikle kesinlik ihtimal çelişkisi görülür.

ØHiç şüphesiz bu olaya en çok üzülen başkan olsa gerek.
ØŞüphesiz sanatçı bu alanda çok başarılı eserler vermiş olmalı.
ØKesinlikle söyleyebilirim ki tedavi hastayı ayağa kaldırabilir.
ØGönderdiğim paketi eminim bugüne kadar almış olmalısınız.
ØMüdür Bey bu adam için:”Çok mütevazı , burnundan kıl aldırmayan biridir.”diyor.
ØArtık kesinlikle böyle bir hataya düşmeyebilir.
ØOkulu bitireli hemen hemen tam on yıl oldu.
ØElbette onunla birlikte gitmiş olabilirler.

7)Deyim ve Atasözü Yanlışları:

Deyimler ve atasözleri kalıplaşmış ve halk diline,kültürüne yerleşmiş kelime gruplarıdır.Bu yüzden deyimlerdeki kelimeler kesinlikle değiştirilemez.Kullanılan deyim, cümleye de uygun olmalıdır.

ØBabasını görünce paçaları tutuştu.
ØÇok acıktım midem zil çalıyor.
ØO kadar kalabalık ki çuvaldız atsan yere düşmez.
ØOna ayak bağı oluyor , işini çabuk bitirmesini sağlıyordu.
ØOna yardım et elinden geleni ardına koyma.
ØAlma garibin ahını çıkar aheste aheste.
ØEv sahibi ,Ayşe Hanıma bu ne şıklık böyle deyince Ayşe Hanım üzerine alındı.
ØKonferansta konuşmacının anlattıkları herkesin dikkatini çekmişti.Tüm dinleyiciler kulak kabartmış ,konuşmacıyı dinliyordu.
ØBu görüntüler karşısında saçlarım diken diken oldu.
ØBu konuyu onunla bir görüş o yol yolak bilen biridir.

8)Gereksiz Yardımcı Eylemler Kullanma:

Türkçede doğrudan fiil olarak çekimlenebilecek bir kelimenin yardımcı eylem alarak çekimlenmesi yanlıştır.

ØBoşuna umut etme oraya gelmeyeceğim.
ØBenden kuşku etmemelisin.
ØSenin düşüncelerin hiçbir zaman bana etki etmez.
ØBu işi onun yapabileceğinden şüphe etmiyorum.

Not:Bu konuyu bazı kaynaklar anlatım bozukluğu olarak kabul etmez.ÖSS’de de şimdiye kadar böyle bir soru çıkmamıştır.

9)Mantık Hataları:

İyi ve sağlam bir cümlenin temel mantık ilkelerine uygun olması gerekir aksi taktirde anlatım bozukluğu yapılmış olur.

ØSeninle değil şehir içinde gezmek, dünya turuna bile çıkılmaz.
ØÖnümüzdeki haftanın önemli programlarından bazılarını sizlere hatırlatmaya çalıştık.
ØBeyin zarı iltihapları iyi tedavi edilmezse ölüme;hatta sara nöbetlerine dahi yol açabilir.
ØTezgahtar müşterinin aldığı oyuncağı kağıda sardı ve müşteriye verdi.

ØKarar TBMM’nin 230′a karşı 190 oyla aldığı bir kararla kabul edildi.

10)Zamir Eksikliğinden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları:

Bazı cümlelerde iyelik zamiri kullanılmadığı taktirde bir anlam belirsizliği ortaya çıkar.Cümlenin başına hem senin hem de onun zamirini getirebiliyorsak orada bir anlam belirsizliği vardır.Bu tip cümlelerdeki anlam belirsizliğini gidermek için cümlenin uygun bir yerine iyelik zamirinin getirilmesi gerekir.Aksi taktirde anlam belirsizliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu doğar.

ØEhliyetini polis almış öyle mi?
ØBana ne söyleyeceğini biliyorum.
ØGeleceğini ben biliyordum.
ØYarışmada birinci olduğuna sevindim.

Not:Bazen de bu belirsizlik noktalama işaretleriyle giderilir.

ØHırsız, çocuğu kovaladı.

ØGenç, adama seslendi.

ØO, soruları yapamadı.

11)Karşılaştırma Hataları:

Bazı cümlelerden iki farklı anlam çıkabilmektedir.Bu tip karşılaştırma bildiren cümlelerdeki anlatım bulanıklığı giderilmediği taktirde anlatım bozukluğu ortaya çıkar.

ØAdam,politikayla karısından çok ilgileniyor.
ØBu kötü insanlara sizden çok kızıyorum.
ØSen onu benden çok aradın.

DİLBİLGİSİ BAKIMINDAN ANLATIM BOZUKLUKLARI

1)Yüklem Yanlışlığından Doğan Anlatım Bozuklukları:

Yüklemle ilgili yanlışlıklar, yüklemin çatı,kişi,zaman,yardımcı eylemler,ek eylemler gibi noktalarda cümleye uygunluk göstermemesi durumudur.

ØKahvaltıda peynir,ekmek ve çay içtik.
Øİçkiyi az sigarayı hiç içmem.
ØKimin dürüst,kimin dürüst olmadığını biliyor.
ØSuçlamaların yersiz ve doğru olmadığını söyle.
ØBaloya güzel bir elbise ve pahalı mücevherler takarak gelmişti.
ØÇocuklarıyla bazen çok bazen de hiç ilgilenmezdi.
ØSabahları erken kalkar ve sakin havada koşuyordu.
ØAnnem yemek pişiriyor biz de ona yardım ediyorduk.
ØBoyu kısa , bedeni de pek biçimli değildi.
ØAldığı şeyler hem pahalı hem de kaliteli değilmiş.
ØBu geziye okulumuz öğrencilerinden ve disiplin cezası almayanlar katılabilecek.

2)Özne Yanlışlığından Doğan Anlatım Bozuklukları:

Cümlede öznenin bulunmamasından,öznenin gereksiz ekler almasından, ya da özne olmayacak bir sözün özne gibi kullanılmasından kaynaklanır.

ØDernek müdürünün yetkileri alındı ve kovuldu.
ØO insanların sayısı azalıyor bulunmaz oluyor.
ØBelediye tarafından yaptırılan dört katlı binanın inşaatı bitirildi ve hizmete girdi.
ØYaşlı adamın parası alınarak evine gönderildi.
ØViraja hızlı giren aracın lastiği patladı ve kaza yaptı.
ØHerkes kazayı seyrediyor, yardım etmeyi düşünmüyordu.
ØHastanın durumu gittikçe kötüleşiyor,yerinden kalkamıyordu.
ØFilmin güzelliği herkesi etkiledi;çünkü güzel çekilmişti.

3)Özne Yüklem Uyuşmazlığından Kaynaklanan Anlatım Bozukluğu:

Öznenin tekillik çoğulluk ve şahıs bakımından uyuşması gerekir;aksi taktirde anlatım bozukluğu ortaya çıkar.

a)Topluluk isimleri özne ise yüklem tekil olur;ancak topluluk isimleri çoğul eki alıyorsa yüklem de alabilir.

ØBizim takım sahaya çıktılar.
ØTakımlar nihayet sahaya çıktılar.
ØOrdular uzun süredir savaşıyor.

b)Bitki,hayvan,cansız varlık ve organ isimleri çoğul durumda özne ise yüklem tekil olur.

ØNedense köpekler sabaha kadar havladılar.
ØÇiçekler sıcaktan kurumuşlar.
ØBu sıralar çok sağlam yapılmışlar.
ØSeni görünce gözlerim dolar.

Not:İnsan dışı varlıklar kişileştirme yolu ile çoğul özne ise yüklem de çoğul olabilir.

ØMartılar denize dalıp dalıp çıkıyorlar.
ØMartılar bize selam getirdiler.
ØDağlar beyaz şallarını omuzlarına attılar.

c)Eylem isimleri ,çoğul özne ise yüklem tekil olur.

ØGülüşmeler çok uzun sürdüler.
ØTartışmalar sabaha kadar devam ettiler.

d)Çoğul sayılar özne ise yüklem tekil olur.

Øİki kişi bankayı soymuşlar.
ØDerse on öğrenci girmediler.
ØBana beş soru bıraktılar.

e)Saygı,sitem,küçümseme gibi durumlar için özne tekil de olsa yüklem çoğul yapılabilir.

ØAhmet Bey bizi hatırlamadılar.
ØAyşe Hanım odasında yoklar.

f)Öznede belgisiz zamir ya da belgisiz sıfat varsa yüklem tekil olur.

ØHiçbiri sizi görmüyorlar.
ØHerkes bu konuda aynı fikirdeydiler.
ØBirçok kişi aynı sorunu tartışıyorlar.

g)Bir cümlede birden fazla özne varsa ve bu öznelerin biri 1. kişi ise yüklem 1. çoğul olur.

ØAli, Ahmet ve ben dün size uğramıştık.
ØBen ve kardeşim size inanmıyoruz.

h)Birden fazla özneden biri 2.kişi ise yüklem 2.çoğul;öznelerin biri 3.kişi ise yüklem 3. çoğul olur.

ØSen ve kardeşin derse girmemişsiniz.
ØAhmetle o bu akşam gelecekler.
ØBen,sen,o burada nöbet tutacağız.
ØO ve Murat bunu hemen yapacaklar

4)Tümleç Yanlışları:

Özellikle sıralı cümlelerde tümleç (dolaylı tümleç, nesne, zarf tümleci) kullanılması gereken yerde kullanılmamışsa anlatım bozulur.Bir tümlecin birden çok yüklem için ortak kullanımı mümkündür.Ancak bu ortak tümleç yüklemlerden birine dahi uymazsa cümlede anlatım bozukluğu doğar.Tümleç yanlışlarını şu başlıklar altında inceleyebiliriz:

a)Dolaylı Tümleç Eksikliği:

ØDüşman kenti bombaladı ; ama giremedi.
ØÇukurova’nın toprağı insanı diriltir, umut verir.
ØSizi önemseyen ve inanan insanlar var.
ØGençlerden çok şey bekliyoruz;fakat değer vermiyoruz.
ØKadının içeri girmesiyle çıkması bir oldu.
ØBu evden nefret ediyordu ;ancak darda kalınca geliyordu.

b)Zarf Tümleci Eksikliği:

ØYeni yetişen sanatçılara yardım eder,ilgilenirdi.
ØBir daha seni görmek ve karşılaşmak istemiyor.
ØArkadaşlarını aradı,sonra buluştu.
ØKötü bir beste yaptığımda beni eleştirir ve tartışırdı.
ØSenin sorunlarını çözmeye çalışıyor; başa çıkmak için uğraşıyoruz.

c)Nesne Eksikliği:

ØSize teşekkür etmek ve kutlamak istiyor.
ØYazıya özendiği,dikkatle yazdığı belliydi.
ØSana telefon açmış,merak ediyormuş.
ØEvin onarımını haftaya bitirecek , sonra da satacak.
ØBu kuralların gerekli olduğunu biliyorum;ama uygulayamıyorum.
ØYardıma muhtaç olanlara yardım eder , doyururdu.
ØOnun sıcacık sesi bize ulaşır,mutlu ederdi.
ØYazılarında, halkı soyanlara çatar,yerin dibine batırırdı.
ØSuçlunun evini bastılar,yakalayıp polise teslim ettiler.

5)Tamlama Yanlışları:

a)Bir sıfatla bir adın ortak tamlanana bağlanması anlatımı bozar:

ØDoğa ve toplumsal olayları inceledik.
ØDün epik ve aşk şiirleri okuduk.
ØAskeri ve devlet okullarına giriş sınavı yapılacak.
ØGençlik, duygusal ve kişilik sorunları yaşıyor.
ØPolitik ve ahlak yozlaşması önemli bir sorundur.

b)Çoğul anlamı taşıyan bir sıfattan sonra gelen ad tekil olmalıdır:

ØBirçok seneler geçti.
ØBizde iki türlü düşünürler vardır.
ØHer türlü tedbirler alındı.
ØBirçok festivaller düzenlendi bu yaz.
ØBin türlü çiçekleri derledim sana.

c)Tamlayan Eki Eksikliği:

ØHer önüne gelen aklına esen sözcüğü dilimize mal etmesi yanlıştır.
ØBu duygular geçici ve insanı yanıltıcı olduğu bilinmelidir.
ØBüyük emek harcanarak yazılan eserler bilimsel bir yaklaşımla değerlendirilmesi gerekir.

d)Tamlayan Eksikliği:

ØÖğrenciye bir şey vermeden gelişmesini umma.
ØArkadaşına yardım ederek mutlu olmasını sağladı.
ØTanıdıklarından alışveriş yaparak para kazanmalarına katkıda bulunurdu.
ØÇocuklarıyla her konuyu konuşur , yanlışa düşmemelerine çalışırdı.

6)Eylem - Eylemsi Arasındaki Çatı Uyuşmazlığı:

Birleşik veya sıralı cümlelerde aynı özneyi alan yüklemlerin her ikisi de etken veya her ikisi de edilgen olmalıdır.

ØBütün sorunlar halledilip öyle gidecekti.
ØBütün sahipsiz hayvanlar toplanıp şehir dışına götürecek.
ØSorular çok dikkatli okuyarak çözülsün.
ØÇok emek harcanıp az para kazanabilmiş.