خوارزميون
Khwārezmshāhiyān
Harezmşahlar
1077 - 1231
|
Başkent
|
Gurganci
|
|
Resmi dili
|
Farsça
|
|
Dini
|
Sünni İslam
|
|
Yönetim
|
Monarşi
|
|
Han
|
|
- 1097-1128
|
Kutbuddin Muhammed Harezmşah
|
|
- 1220-1231
|
Celaleddin Harzemşah
|
|
Tarih
|
|
|
- Kuruluş tarihi
|
1077
|
|
- Yıkılış tarihi
|
1231
|
èSelçuklular'dan sonra Horasan'da ve şimdiki İran'ın birçok bölgesinde hüküm sürdüler.
èSon sultan Celaleddin Harzemşah 1230'da Yassıçimen Savaşı'nda Anadolu Selçuklu sultanı I. Alaeddin Keykubad'a karşı ağır bir yenilgi aldı. (Zayıflamaları Moğolların Anadoluyu işgallerine zemin hazırladı)
èHarzemşahlar Cengiz Han'ın yönetimindeki Moğol saldırıları sonucu yıkıldı.
Anış Tegin
Harzemşahlar sülâlesinin atası, Selçuklu Sultanı Melikşah'ın saray hizmetinde bulunan Anuş Tegin idi. Harzemşahlar sülâlesinin atası Anuş-Tegin, Begdili zümresine mensup bir kişidir
Harzem devletinin doğuşu
Harzem bölgesinde Selçuklu devletine bağlı olarak merkezden atanan valilerle yönetilen bu eyalet Anuş Tekin zamanında serbest yaşamaya başlamışlardır. 1128’de Harzem valisi olarak atanan Atsız döneminde yarı bağımsızlık kazanmıştır
Kutbuddin Muhammed Dönemi
Anuş Tegin'in oğlu Kutbuddin Muhammed, Selçuklulara bağlı kalarak, "Harzemşah" unvanı ile bu bölgenin valiliğini üstlenmiştir
Atsız dönemi
1141'de Büyük Selçuklular sultanı Ahmed Sencer'in Katvan Savaşında Kara Hitay tarafından bozguna uğratılmasından istifade eden Atsız Selçuklulara karşı isyan etmiş ve 1142'de Horasan'a saldırarak Mevr ve Nişabur'u işgal etmiştir. Ancak 1143 ve 1147'de Ahmet Sencer Atsız'a karşı cezalandırcı seferini düzenlemiş ve ikinci seferde Atsız yönetim merkezi olan Urgenç'i kaybederek teslim etmiştir. Başka bir kaynakta ise Oğuz ve Müslüman oldukları ve saray kökenli oldukları için Sencere bağlı kalmayı kabul ettileri yazmaktadir
Atsız ve İl Arslan devirlerinde hem Irak Selçukluları hem de Kara Hitay ila mücadele edildi. Nitekim İl Arslan, Sultan Sencer'in ölümü üzerine bağımsızlığını ilân etti
Alaaddin Tekiş dönemi
Bu dönemde Irak, Azerbaycan, Karadenizin kuzeyi, Horasan ve Doğu Türkistan’ın bir bölümü ele geçirilmiştir. Alaaddin Tekiş kendisini Selçukluların devamı ve varisi olarak görmüş ve "Sencer" unvanını kullanmıştır. Abbasiler ile iyi ilişkiler kurmuş ve Batinilere karşı halifeyi savunmuşlardır. Bu yüzden Selçukluların varisi olan Harzemşahların yükselişleri Alaaddin Tekiş döneminde olmuştur
Alaaddin Tekiş, önce Kara Hıtay'ı yendi ve 1194'te Rey'de III. Tuğrul Bey'in ordusunu yenerek Irak Selçukluları yok etmiş ve Batı İran'ı elde etmiştir
Harzemşahlar kısa sürede sınırlarını Doğu Anadolu'dan Maveraunnehir'e kadar genişlettiler
Alaaddin Muhammed dönemi
Alaaddin Tekiş’in oğlu olan Alaaddin Muhammed döneminde Kara Hitay ve Batı Karahanlılar ve Doğu Karahanlılar yok edildi. Gaznelileri yıkan Gurileri yok ederek bugünkü Pakistan ve Afganistan'ı topraklarına katmıştır. Alaaddin Muhammedin en büyük rüyasıÇin'i ele geçirmekti
Fakat bu dönemde Moğollar Çin'i alarak büyük güç haline gelmişlerdi. Siyaset gereği Moğol tehlikesini görmüş ve Moğollarla iyi geçinmeye çalışmıştır. Moğollarla ticaret anlaşması imzalamıştır
Otrar Faciası ve Moğol İstilası
Bir Moğol ticaret kervanının Harzemşah valisi İnalcık tarafından yağmalanması ve geri kalanlarının da sakallarının yakılıp geri gönderilmesi yüzünden Moğollarla ilişkiler bozulmuştur; bu olay tarihe Otrar Faciası olarak geçmiştir. Kervanı yağmalatma sebebi; Moğol kervanındaki pahalı eşyalar ve değerli kervan mallarıydı
1220'de bütün ülke Moğolları'nın istilâsına uğradı ve Harzem devletinin sonu hazırlanmıştır. Bundan sonra Orta Asya'da Moğol istilası başlamış; Türk Dünyası birikiminde ve medeniyetinde büyük tahriplere yol açmıştır
Bazı kaynaklar ise Otrar Faciasın'da şehre yollanan kervanın farklı kışkırtma yöntemleri ile savaş çıkartmak için çabaladıklarını yazar
Celaleddin dönemi
Alaaddin'in oğlu Selaleddin Harzemşah Afganistan'da Moğollara mücadele vererek güneye çekilmiş ve İndus Nehrini geçerek Hindistan'a girmiştir. Cengiz Han Moğol ovasına döndükten sonra Celaleddin İran'a dönüp Irak'tan Azerbaycan bölgesine girmiş ve 1225'te Atabeyliklerinden İl Denizlileri yok ederek Tebriz'i almıştır
Yassı Çemen Savaşı
Celaleddin Azerbaycan'dan hareket ederek Gürcistan'ı işgal etmiş ve Güney Kafkayadan'dan Doğu Anadoluya'ya kadar topraklarını genişletmiştir. Ancak Celaleddin Doğu Anadolu'nun egemenliği üzerine Anadolu Selçukluları ve Suriye'yi hükümeden Eyyübiler ile çatışmıştır
Böylece Celaleddin Harzemşah devletini yeniden toparlamak için uğraştıysa da başarılı olamadı. Ölümü üzerine Harzemşahlar Devleti tamamen ortadan kalktı
Hanedanlığın Anadoluya Geçişi
Moğollardan kaçan halkın ve Harzem soylularının amacı Anadoluya sığınmaktı. Ancak politik çıkarlar Harzem hükümdarlığının yok olmasına neden olmuştur. Bunun yanında hanedanlıkla gelen halkın ve soyluların Selçukluya karıştığı düşünülmektedir
Yayılma Alanı ve Kültürü
Devletin en parlak olduğu dönemde yayılma alanı İran, Güney Kafkasya, Dağıstan , Umman Denizi, Afganistan, Maveraünnehir, Harzem, Balkaş ile Aral Gölleri arasıdır. (5.000.000 km’2)
Harezmşahlar her yönüyle Büyük Selçuklu karakteri taşımaktadır. Sanat tarzları Selçuklu üslubundadır. Devletin yönetim organizsayonu Selçuklulara benzemektedir. Harezmşahlar, Orta Asyanın Moğol istilasından önce son gücü ve güçlü devlet olmuşlardı
|
